Η Ανατομία του Ασφαλιστικού
Από τον Αρίστο Δοξιάδη
Πλάτων Τήνιος,Ασφαλιστικό. Μια μέθοδος ανάγνωσης, πρόλογος Γιάννης Σπράος, Κριτική, Αθήνα 2010, σελ. 576
Για την πολιτική οικονομία της Ελλάδας δεν έχουμε μελέτες βάθους. Οι καλοί πανεπιστημιακοί, όσοι έχουν τεχνική επάρκεια, συνήθως δεν ασχολούνται με τα πρακτικά θέματα της ελληνικής οικονομίας. Ή, όταν ασχολούνται, το κάνουν με επιφανειακό τρόπο, δοκιμάζοντας αν το άλφα ή το βήτα διεθνές θεωρητικό μοντέλο ισχύει εδώ. Όταν δεν ισχύει, δεν έχουν την υπομονή να ψάξουν προσεκτικά τι ισχύει, και να χτίσουν μια ανάλυση συγκεκριμένη των ελληνικών πραγμάτων. Ίσως γιατί κάτι τέτοιο δεν είναι δημοσιεύσιμο στα έγκυρα περιοδικά του κλάδου, που καθορίζουν τη φήμη και την καριέρα του καλού πανεπιστημιακού.
Σύνθετα προβλήματα, όπως είναι το ασφαλιστικό, διαμορφώνονται από ένα πλέγμα θεσμών και πρακτικών που διαφέρει ουσιαστικά από χώρα σε χώρα. Ακόμα και ρυθμίσεις στην πιο μικρή κλίμακα μπορούν να έχουν σημαντική επίδραση στη μακροσκοπική εικόνα. Για παράδειγμα: πάρα πολλοί ασφαλισμένοι του ΙΚΑ συνταξιοδοτούνται με την κατώτατη σύνταξη μετά από πολύ λίγα χρόνια ασφάλισης – ανεξάρτητα από ηλικία. Αυτό έχει σοβαρότατες επιπτώσεις στο ύψος των συντάξεών τους – γίνονται χαμηλοσυνταξιούχοι, και υποφέρουν από φτώχεια στα γεράματα. Παράλληλα, ζημιώνεται το ΙΚΑ, αφού αυτοί οι ασφαλισμένοι έχουν καταβάλει εισφορές μόνο για λίγα χρόνια. Δύσκολο να εξηγηθεί το φαινόμενο αν δεν γνωρίζουμε το εξής: ότι ο συνταξιούχος θα έχει ακριβώς την ίδια σύνταξη είτε δηλώσει 15 χρόνια ασφάλισης είτε 23. Μόνο μετά από τα 23 χρόνια θα δει τη σύνταξη που δικαιούται να αυξάνεται με κάθε πρόσθετο χρόνο ασφάλισης. Καλείται δηλαδή επί οκτώ χρόνια αυτός και ο εργοδότης του να πληρώνουν εισφορές χωρίς αντίκρισμα. Κρίνει λοιπόν ότι δεν τον συμφέρει να επιβαρυνθεί πέρα από τα 15 χρόνια, διακόπτει την ασφάλιση, παίρνει την κατώτατη σύνταξη και εργάζεται ανασφάλιστος από εκεί και πέρα.
Τέτοιοι μικροί παραλογισμοί συνθέτουν το ασφαλιστικό σύστημά μας, μαζί με τα μεγάλα μεγέθη όπως είναι η γήρανση του πληθυσμού. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τη δυναμική του αν δεν ξέρουμε και τους μεν και τα δε. Συνήθως τις ρυθμίσεις τις γνωρίζουν μερικοί διοικητικοί υπάλληλοι, και τα μεγέθη μερικοί οικονομολόγοι, και σπανίως συνομιλούν οι μεν με τους δε.
Το βιβλίο του Πλάτωνα Τήνιου γεφυρώνει αυτό το χάσμα. Ο Τήνιος έχει μελετήσει και τους θεσμούς και τους αριθμούς, και τη μικροκλίμακα και τη μακροεικόνα. Και έχει γράψει ένα έργο πολιτικής οικονομίας όπως αυτή πρέπει να είναι: εστιασμένη σε μια συγκεκριμένη κοινωνία, με τις ιδιαιτερότητές της, αλλά διαλέγοντας και αξιοποιώντας τα γενικά εργαλεία της οικονομικής –και όχι μόνο– επιστήμης.
Είναι έργο φιλόδοξο και απαιτητικό. Ο συγγραφέας δεν θέλει να δώσει μια εικόνα του ασφαλιστικού ούτε να προτείνει μια συγκεκριμένη λύση. Θέλει να βοηθήσει τον αναγνώστη να καταλάβει τη δυναμική του συστήματος: πώς προκύπτουν τα μεγέθη, πώς μπορεί να κινηθούν στο μέλλον. Τι κρύβεται πίσω από φαινομενικά απλούς δείκτες, όπως τα όρια ηλικίας, η χαμηλή σύνταξη, η μέση σύνταξη. Πόσο εξασφαλισμένη είναι η ασφάλιση, και ποιος πληρώνει το λογαριασμό; Αν τα πράγματα δεν πάνε καλά, γιατί δεν έχουν ρυθμιστεί καλύτερα; Για να απαντήσει σε τέτοια ερωτήματα, απαιτεί από τον αναγνώστη να κατανοήσει και τη θεωρία και την ελληνική πρακτική, καθώς και τις διαφορετικές κλίμακες του ζητήματος – από τον κάθε ένα ασφαλισμένο, στο Ταμείο του, στο σύνολο του Δημοσίου, μέχρι το επίπεδο της εθνικής οικονομίας. Απλοποιεί όσο μπορεί τις έννοιες, και χρησιμοποιεί προσιτή ορολογία. Παραθέτει μερικά ερωτήματα με τον τρόπο που τα θέτουμε οι μη ειδικοί και απαντά σ’ αυτά με σαφήνεια. Αλλά δεν παύει να είναι έργο που απαιτεί προσεκτική ανάγνωση.
Πυγη The Athens review of Books
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου